کرامت انسان در پرتو حقوق بین الملل زیست پزشکی

کرامت انسانی در زمره یکی از گل واژه های حقوق بشری است که انسان بدان متصف است. در واقع، این دانش واژه، وصفی است انسانی و مختص انسان که هیچ قیدی آن را مقید و هیچ شرطی آن را مشروط نمی کند. با این که این وصف انسانی از همان اوانِ حیات بشر همواره با وی و در اندیشه های اخلاقی و دینی مورد عنایت بوده است لیکن این مهم به صورت علمی و با نگاهی متفکرانه بشری بعد از تهیه و تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر 1948 مورد توجه قرار گرفت و امروزه این مقوله به نوعی جهان شمول شده و از چنان اهمیتی برخوردار گشته است که هیچ فعل انسانی نمی تواند بدون توجه بدان و در واقع بدون سازگاری با آن صورت گیرد. بدین سان، در روزگار ما، کرامت انسانی به مثابه میراث ذاتی بشری و بنیاد و شالوده آفرینش بشری به شمار می آید که تمامی رویکردهای انسانی در هر امری باید مطابق با آن باشند. از سوی دیگر، اخلاق پزشکی و نیز اخلاق زیستی با محور اخلاق در عالم پزشکی و زیست انسانی (و حتی جانوری و محیطی) از جمله مسائلی است که اعتلاء جامعه بشری و سلامت و بهداشت جسمی و روانی را مد نظر داشته و از این رهگذر رابطه تنگاتنگی با مقوله کرامت انسانی می یابد. چندان که به سهم خود بر این وصف انسانی تأمل کرده و توجه به آن را به همگان توصیه می نمایند. از دیگر سو، از آن جا که دانش واژه مزبور، وصفی مختص انسانی است، حد و مرز نمی شناسد و مرزها را درنوردیده، همگان باید در قبال آن رویکرد عنایت پیشه نمایند، به نحوی که تعدی از آن واجد واکنش و پاسخ جامعه خواهد بود و مرتکب را تا مرز طرد از اجتماع می کشاند. چنین ضرورتی برای همه گیر شدن آن، در عرصه فراملی در چارچوب اسناد بین المللی تصریح گردیده و تبلور می یابند که اعلامیه جهانی حقوق بشر و اعلامیه ژنوم انسانی و حقوق بشر در زمره این اسناد است. با این بیان در گستره مسائل زیست پزشکی، با قلمرو نوینی به نام حقوق بین الملل زیست پزشکی روبرو می شویم که با تمرکز بر مسائل زیست اخلاقی و پزشکی، عنایت به حقوق بینادین بشری و کرامت انسانی را گوشزد می نمایند؛ چندان که عنوان «اعلامیه ژنوم انسانی و حقوق بشر یونسکو» نیز تااندازه ای گویای این واقعیت است. نویسنده مقاله حاضر که خود عضو کمیته بین المللی اخلاق زیستی یونسکو است، با عنایت به مقوله کرامت انسانی در عالم اخلاق زیست پزشکی، به این دو مفهوم و رابطه نزدیک آن ها پرداخته و در این زمینه، با نگاهی دقیق به تفکیک مقوله «کرامت انسانی» اقدام و برای آن دو قسم متصور شده است. بر این اساس، نگارنده در کنار این که «کرامت فردی» را از «کرامت بشری» متمایز می داند، به این دو گزینه در اعلامیه ژنوم انسانی و حقوق بشر پرداخته و جایگاه هر یک را در این سند بین المللی تبیین می نماید.